خلاصه بخش اول
کتاب نهضت های اسلامی صد سال اخیر شهید آیت الله مطهری (حتماً کتاب مطالعه شود )
1- اولین خطبه قرار بود در عصر 14 شعبان 98 هجری قمری در تهران دریک کنفرانس عمومی
2- اصلاح یعنی سامان بخشیدن ، نقطه مقابل اِفساد است به معنی نابسامانی ایجاد کردن
3- موارد استعمال اصلاح در قرآن: اصلاح ذات البین ( رابطه میان دو فرد) گاهی محیط خانوادگی و گاهی محیط بزرگ اجتماعی
4- منظور از اصلاح در سطح اجتماعی یا اصلاح اجتماعی.
5- این سخن « ان ارید اصلاح مااستطعت و ما توفیقی........... از زبان حضرت شعیب (ع) و منظورشان اصلاح است.
6- دراین آیه ادعای اصلاح منافقین به شدت تخطئه می شود، آیه و اذا قیل لهم لاتفسدوا فی الارض قالوا انما نحن مصلحون الا انهم هم الفسدون و لکن لایشعرون .
7- در رابطه امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح اجتماعی این گونه است که اصلاح طلبی به عنوان یک شان پیامبری در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهی از منکر است . البته هر امر به معروف و نهی از منکر لزوماً مصداق اصلاح اجتماعی نیست ولی هر اصلاح اجتماعی مصداق امربه معروف و نهی از منکر است.
8- امامانی که از نظر فعالیتهای اجتماعی نقش خود را به عنوان مصلح توضیح داده اندعبارتند ازامام علی (ع) در نهج البلاغه – امام حسین (ع) در وصیت نامه معروفش به برادرش محمد ابن حنفیه
9- حدیثی از ابوهریره (از اهل تسنن) مربوط به مجددو احیا کننده دین هر به صدسال که سند اساسی ندارد
ان الله یبعث لهذه الامه علی راس کل مائه من یجدد لها دینها.
10- نمونه های از قیام ها و نوع آنها :1- قیام علویین ( در دوره اموی و عباسی - اصلاحی)
2- قیام و جنبش بابک خرمدین که نتیجه عکس داد. 3- قیام شعوبیه ( اهل التسویه) اول اصلاحی بود و بعد منحرف شد.
11- انواع جنبش های اصلاحی اسلامی: 1- برخی فکری 2– برخی اجتماعی 3- برخی هم فکری و هم اجتماعی بودند.
نهضت غزالی ( صرفاً فکری محض) / نهضت علویین یا نهضت سربداران ( نهضت اجتماعی علیه حکام زمان)
نهضت اخوان الصفا ( هم فکری و هم اجتماعی ) / نهضت های پیشرو ( شعوبیه و بابک خرمدین )
نهضت اشعری در قرن چهارم و نهضت اخباریگری ( در شیعه ) در قرن دهم / نهضت وهابیگری در قرن دوازدهم ( ارتجاعی)
12- شعوبیه را < < اهل التسویه >> می گویندچون آنها علیه تبعیض اموی قیام نمودند و شعارشان : یا ایها الناس انا خلقنا من ذکر و انثی و جعلنا کم شعوباً و قبائل ........بود و چون بر علیه تبعیض قیام نمودند اهل التسویه خوانده شدند و چون آیه کریمه فوق را شعار قرار داده بودند << شعوبیه >> نامیده شدند.
13- قیام های صد سال اخیر از حدود نیمه دوم قرن سیزدهم اسلامی و نوزدهم مسیحی به بعد- از ایران ،مصر وسوره و لبنان-شمال آفریقا وترکیه ،افغانستان و هندوستان شروع شد.
14- علت به وجود آمدن جنبش ها این بودکه به دنبال رکود چند قرنی صورت گرفت و تا حدی عکس العمل هجوم استعمار سیاسی و اقتصادی و فرهنگی غرب بود و نوعی بیدارسازی و رنسانس ( تجدید حیات ) در جهان اسلام به شمار می رود.
15- از نظر سیدجمال الدین اسدآبادی مهم ترین درد جامعه اسلامی الف- استبداد داخلی ب- استعمار خارجی و با این دو درد به شدت مبارزه کرد.
16- سیدجمال برای مبارزه با این دو عامل فلج کننده فوق الف- آگاهی سیاسی ب- شرکت فعالانه مسلمانان را در سیاست واجب و لازم شمرد
17- ایده و نظر سیدجمال برای تحصیل مجد و عظمت از دست رفته مسلمانان را الف- بازگشت به اسلام نخستین و حلول روح واقعی اسلام در کالبد نیمه مرده مسلمانان ب- بدعت زدائی و خرافه شوئی شرط بازگشت می دانست. ج- اتحاد اسلام
د- دستهای مرئی و نامرئی استعمارگران را در نفاق افکنی مذهبی و غیر مذهبی می دید و رو می کرد.
18- تفاوت علماء تسنن و روحانیت سنی با روحانیت و علماء تشیع از نظر سیدجمال در مقابل قدرتهای استبدادی و استعماری این است که روحانیت سنی وابسته به حکومتهائی است که خود قرن ها آن ها را اولی الامر به جامعه معرفی کرده است لذا مستقیماً به سراغ مردم می رفت و از نظر او علماء دینی سنی از جهت اینکه بشود به عنوان ضداستعمار از آنها بهره جست امتیاز خاصی ندارند. ولی روحانیت شیع یک نهاد مستقل است . یک قدرت ملی است همواره در کنار مردم و در برابر حکمرانان بوده است. سید جمال در جامعه شیعه به سراغ طبقه علماء رفت و به آگاه سازی آنان پرداخت.
19- سیدجمال به علماء شیعه نامه نوشت ازجمله به زعیم بزرگ حاج میرزا حسن شیرازی (اعلی الله مقامه ) – و نامه دیگرش که صورت بخشنامه دارد به سران علماء معروف شیعه در عتبات ، تهران و مشهد ، اصفهان و تبریز و شیراز
20- نقش علماء شیعه وابسته حکومت وابستگی خود را با روحانیت و مردم و دین حفظ کرده اند و از آن اصل که در فقه مطرح است یعنی" استفاده از پایگاه دشمن به سود مردم" پیروی کرده اند.
21- نمونه جنبش و نهضت های علماء شیعه عبارتند از:الف- جنبش تنباکو ب- نهضت های مشروطیت ایران به رهبری و تایید علماء صورت گرفت.
22- آثار سیدجمال : عروه الوثقی در سفر اول به اروپا نوشت و رساله نیجربه در بیروت به عربی
23- خصوصیات سیدجمال در مبارزه : 1- به سراغ مردم سنی و علماء شیعه می رفت. 2- مبارزه با بیسوادی و بی خبری و عجز فنی مسلمانان
24- سیدجمال دردهایی را در جامعه اسلامی تشخیص دادبود:الف-استبدادحاکم ب- هالت و بی خبری توده مسلمان و عقب ماندن آنها از کاروان علم و تمدن ج-نفوذ عقائد خرافی در اندیشه مسلمانان و دور افتادن آنها از اسلام نخستین ج- جدائی و تفرقه میان مسلمانان به عناوین مذهبی و غیرمذهبی د- نفوذ استعمار غربی
25- چاره دردهایی که سیدجمال تشخیص داده بود :الف- مبارزه با خودکامگی مستبدان ب- مردم برای یک مبارزه سیاسی که یک وظیفه شرعی و مذهبی است ایمان داشته وارد شوند.ج- بازگشت به اسلام نخستین (بازگشت به قرآن ،سنت معتبر و سیره سلف و صالح) د- یمان و اعتقاد به مکتب ه- مبارزه با استعمار خارجی،اقتصادی،الهی و فرهنگی و.....و- دمیدن روح پرخاشگری و مبارزه و جهاد به کالبد نیمه جان جامعه اسلامی ی- مبارزه با خودباختگی در برابر غرب
سید جمال نفوذ کلام و قدرت القاء و تلقین فوق العاده ای داشته استاین از مزایای طبیعی اوبود.
سیدجمال آزادی مسلمانان را تنها راه تحرک فکری آنان می دانست . عبده مرد اندیشه و میانه روی بود
حاصل کار سیدجمال و حاصل کار عبده که مکمل یکدیگر بوده است.
میرزا محمد حسین نائینی در کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله توحید عملی را بیان می کند
تعصب به معنی ( تصلب) و غیرت حمایت از معتقدات معقول و منطقی نه تنها بد نیست بسیار خوب است.
سیدمحمد رشید رضا مبلغ وهابیگری بود.
نهضت های قومی و عربی از قبیل بعث و ناصریسم و ..جاذبه بیشتری در میان جوانان عرب پیدا شد زیرا در دام وهابیگری گرفتار شدند.
اقبال احیاء فکر دینی را بدون احیاء معنویت اسلامی بی فائده می شمارد.
اقبال در کتاب « احیای فکر دینی در اسلام » نهضت وهابیگری را در حجاز ، و جنبش بهائیت را در ایران و قیام آتاتورک در ترکیه اصلاحی و اسلامی پنداشته.
میرزا محمدتقی شیرازی از علمای انقلاب عراق است
نهضت مشروطیت ایرا ن را آخوند ملا محمد کاظم خراسانی و .....
روحانیت شیعه بیشتر طرح اصلاحی داده است. روحانیت سنی یک روحانیت وابسته است.
بار نهضت و علل و ریشه های نهضت و شعارهایی که به نهضت قدرت ... می دهند جز ء ماهیت نهضت می باشند
داشتن تفکر اسراییلی و مارکسیسم و.... مربوط به ریشه نهضت است.
نرد معالم من دینک : اصلاحی در فکرها و اندیشه ها و تحولی در روحها و ...........
یکی از ایرادات نهضتها تبدیل حرکت به بنیاد ( عادت شدن ) که چگونه حرکتها و جنبشها تغییر ماهیت می دهند و به صورت نظامها و قالبها در می آیند.اسلام نه حرکت است و نه متحرک . نه جنبش است و نه جنبنده . این جامعه اسلامی است که در مداراسلام و صراط مستقیم اسلام در حرکت است وباید در حرکت باشد نه اسلام.
تباکی: خود را شبیه گریه کن ساختن. تهییج علیه یزیدیهاو ...
مصداق آیه: ان الله فی کل خلف ..... امام خمینی رحمت الله ...
انواع آفات نهضتها 1- نفوذ اندیشه های بیگانه : از طریق تحریف و رخنه پیروان مکتبهای دیگر
2- تجددگرایی افراطی از آفات نهضت: الحوادث الواقعه مشکلات نو جامعه بشری راه حل نو می خواهد. اجماع ، اجتهاد و شورا جز راه حل هاست.4 - مرحله نفی و انکار به دنبال خود مرحله سازندگی و اثبات دارد که مشکلتر است.5- رخنه فرصت طلبان : از آفات نهضت6 – از نوع معنی
منظور آیه الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون: یعنی قبلا از کافران می ترسیدید و حالا از درون تهدید
می شود که از مسیر خدایی اخلاص خارج شود و خدا را فراموش کند.
مصانعه: سازشکاری – ملاحظه کاری –معامله گری
حدیث حضرت علی (ع) : لاتخالطونی بالمصانعه و لا تکلمونی بما تکلم به جبابرش
ایشان چه چیزی را نهی کرده اند: چاپلوسانه و تملق آمیز و مداحانه و در لفافه القاب مطنطن و عناوین مجلل.
قرآن لغت ادهان برای مصانعه بکار برده و در عرف مداهنه گویند.
1- کتاب « سیری در اندیشه های سیاسی عرب» از عبدالرحمن کواکبی سومین مصلح در جهان سنی عرب است
2- فرق سیدجمال و عبده از نظر کواکبی در کتاب فوق از نظر نتایج کار سید با عبده از حیث تاثیر ایندو بر تاریخ بیداری مسلمانان است :الف- سید مرد پیکار و سختکوشی بود و عبده مرد اندیشه و میانه روی ب- سید آزادی مسلمانان را تنها راه تحرک فکری آنان می دانست و عبه تربیت اخلاقی و دینی مسلمانان
3- حاصل کار سید جمال و حاصل کار عبده که مکمل یکدیگر بوده اند : الف- ضرورت بازگشت مستقیم به منابع اصلی دینی
ب- توجیه عقلی احکام شریعت و هماههنگی آنها با مسائل عصر ج- پرهیز از پراکندگی و فرقه بازی د- پافشاری بر سر احیای اجتهاد و کوشش برای شناخت روح و جوهر دین اسلام
4- خصوصیات عبدالرحمن کواکبی شامل :الف- کواکبی یک مفکر ضد استبدادی بود. (مبارزه با استبداد ترکان عثمانی حاکم سوریه) ب- علاوه بر فعالیتهای سیاسی به بالابردن شعور سیاسی توده مسلمان حق تقدم قائل بود.ج- معتقد بود که توحید اسلام اگر درست فهمیده شود و مفهوم لا اله الا الله را درک کنند به استوارترین سنگرهای ضداستبدادی دست می یابند.د- کلمه لااله الا الله به معنی " عبادت ،فروتنی ، خضوع " است. و- توحید اسلامی را تنها توحید فکری ،نظری و اعتقادی نمی داند و آنرا تا مرحله عمل و عینیت خارجی گسترش می دهد.
5- به نظر کواکبی هر مستبدی برای تثبیت پایه های استبدادش بایدبه خودش جنبه قدسی دهد و از مفاهیم دینی بهره جوید و تنها راه مبارزه با آن بالا بردن آگاهی و سطح شعور دینی و سیاسی مردم است.
6-ایراد کواکبی به علمای پیشین تسنن که آنها به نظم و امنیت بیش از حد بها داده اند و عدل و آزادی را فدای نظم و امنیت کرده اند.
7- از نظر کواکبی در رابطه با نظم و آزادی حق تقدم با آزادی است
8- از نظر کواکبی در رابطه با دین و سیاست یا دین و آزادی :دین را عمل با ارزش تحصیل آزادی واقعی و بیدارکننده احساس سیاسی می شمارد.
خلاصه بخش چهارم
1- اولین شرط اصلاح طلبی خارج بودن از تعصبات افراطی نسبت به فرقه خاص ، علیه فرقه ی دیگر است.
2- دیگر مدعیان اصلاحی در جریان عرب :عبدالحمید بن بادیس جزایری – طاهر الزهراوی سوری – عبدالقادر مغربی – جمال الدین کاظمی سوری – محمدبشیر ابراهیمی
3- عامل عمده که سبب شد نهضت اسلامی که از سید جمال شروع شد از جلوه رونق بیفتدگرایش شدید مدعیان اصلاح بعد از سیدجمال و عبده به سوی وهابیگری و گرفتار شدن آنها در دایره تنگ اندیشه های محدود این مسلک استو نهضت را به نوعی سلفی گری تبدیل کردند.
4- مزایای اقبال بعنوان قهرمان اصلاح خارج از جهان عرب :الف- فرهنگ غرب را می شناخته است.ب- درذهن خود درگیریهایی که محمد عبده گرفتار آن بوده داشته است. ج- شخصاً معنویتگرا است و از بعد روحی ، عرفانی و اشراقی نیرومند ی برخودار است. د- مرد عمل و مبارزه هم بوده است.و- قدرت شاعری
5- از نظر اقبال نخستین کار ی که باید انجام دادبازگرداندن ایمانو اعتقاد این جامعه به " خود " واقعی او ، یعنی فرهنگ و معنویت اسلامی است.
6- نقص کار اقبال:الف- با فرهنگ اسلامی عمیقاً آشنا نیست . از فلسفه اسلامی چیز درستی نمی داند. عرفان اسلامی رادر سطح بالا نمی شناسد.ب- برخلاف سیدجمال به کشورهای اسلامی سفر نکرده و شاهد اوضاع و نهضت ها و جریانها نبوده است.
ج- اقبال در کتاب« احیای فکر دینی در اسلام» نهضت وهابیگری در حجاز، جنبش بهائیت در ایران ، قیام آتاتورک را در ترکیه اصلاحی و اسلامی پنداشته و در اشعار آنها را ستوده . و در « احیاء فکری » مکرر نظریات مردی به نام ضیاء شاعر را نقل می کند.
7- نمونه نهضت های ضد استعماری در شیعه:الف- لغو امتیاز انحصار تنباکو در ایران ب- انقلاب عراق علیه انگلستان
ج- قیام مشروطیت که رژیم سلطنتی استبدادی ایران را مبدل به رژیم مشروطه کرد.
8-رهبران نهضت های شیعه:الف- جنبش تنباکو: حاج میرزا حسن شیرازی ب- انقلاب عراق : (علماء عراق) آقامیرزا محمدتقی شیرازی ج- نهضت مشروطیت ایران: آخوند ملا محمدکاظم خراسانی –آقا شیخ عبدالله مازندرانی ( از مراجع نجف) – سیدعبدالله بهبهانی و سید محمد طباطبائی ( علمای تهران )
9-تز مارکس :مثلث دین و دولت و سرمایه هواره در طول تاریخ با یکدیگر همدست و همکار بوده و طبقه ای را در مقابل توده تشکیل می داده اند و سه عامل از خود بیگانگی خلق به شمار می روند.
10- اسامی شخصیت هایی که در جهان تشیع نظر و اندیشه اصلاحی داشته اند:آیه الله بروجردی - علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطاء - علامه سید محسن عاملی – علامه سید اشرف الدین عاملی - علامه نایینی
11-نهضت اسلامی ایران از سال42 شروع شد.
12- در تحلیل نهضت به مواردی مانند :الف- ماهیت نهضت ب- هدف نهضت ج- رهبری نهضت د- آفات نهضت
13- راههای تشخیص ماهیت یک نهضت:الف- راه افراد و گروههایی که بار نهضت را به دوش می کشند. ب- راه علل و ریشه های یک نهضت ج- از راه شعارهایی که به آن نهضت قدرت و حیات حرکت می بخشد.
14- ریشه نهضت اسلامی ایران:در جریان های نیم قرن اخیر کشور از نظر تصادم آن جریانها با روح اسلامی
15- هدف در یک نهضت یا کلی اند یا فرعی
نمونه سئوالات دوره تربیت قرآنی و راهکارهای آن